قدرت باروري و به دنيا آوردن موجودي كوچك و دوست داشتني موهبت بزرگي است كه خداوند به انسان عطا كرده و با آن شيريني زندگي صد چندان شده است. اما متأسفانه كساني هستند كه از اين نعمت زيباي خدادادي محرومند.

علل ناباروري مي تواند مربوط به زن يا مرد يا هر دو باشد. حدود 40% از مشكلات ناباروري مربوط به مردان، 40% مربوط به زنان، حدود 10% مربوط به هر دو و در 10% از زوج ها نيز عامل ناباروري مشخص نيست. به عبارت ديگر در اين زوج ها هر دو نفر با توجه به انجام آزمايش هاي موجود مشكلي ندارند ولي به علل نامشخصي بچه دار نمي شوند.

طي دو دهه اخير گام هاي بلندي در رابطه با تضخيص و درمان ناباروري برداشته شده است و درصد زيادي از زوج هاي نابارور با استفاده از روش هاي موجود صاحب فرزند شده اند.

عوامل مؤثر بر ناباروري

ميزان باروري در سطح جهاني طي پنجاه سال اخير تقريباً به نصف كاهش يافته و ميزان ناباروري به طور مرتب در حال افزايش است.

نتايج حاصل از تحقيقات جهاني روي ناباروري نشان دهنده آن است كه از يك سو، عوامل محيطي و از سوي ديگر، عوامل اجتماعي، فرهنگي، رواني و همچنين برخي از بيماري ها بر باروري تأثير منفي مي گذارند.

عوامل محيطي شامل دما، فعاليت هاي بدني زياد، فعاليت در محيط گرم، امواج موبايل، راديوتراپي و پارازيت از جمله ي علل مهم هستند كه مي توانند به شدت بر باروري اثر بگذارند . نوع تغذيه، سبك زندگي، فشارهاي رواني، اضطراب هاي شغلي و بخصوص آلاينده هاي محيطي بركيفيت اسپرم در مردان و تخمك در زنان تأثير مي گذارند و تمام اين عوامل دانشمندان را دچار نگراني كرده است. از اين رو بايد براي كاهش عوامل خطر كه سبب افزايش نازايي و كاهش قدرت باروري مي شوند، برنامه ريزي كرد.

عوامل اجتماعي و فرهنگي همچون اعتياد به سيگار و مشروبات الكلي، تنش هاي روزمره زندگي، بالا رفتن سن ازدواج و نوع اشتغال نيز مي توانند بر باروري افراد تأثيرگذار باشند و سبب پايين آمدن قدرت باروري در مردان و زنان شوند .

آندومتريوز ، يائسگي زودرس و بيماري هايي مانند اوريون، لوپوس، و ام اس كه به دستگاه هاي توليد مثل مربوط مي شود، از جمله عواملي هستند كه باروري را با مشكل مواجه مي كنند.

بررسي علل ناباروري : لازم است زن و مرد با هم بررسي شوند و براي بررسي و تعيين علل ناباروري نياز به انجام آزمايش هاي خاصي است.

شامل آزمايش خون براي بررسي تخمك گذاري و تعداد تخمك موجود در تخمدان ها، تصوير برداري از رحم و لوله هاي رحمي، سونوگرافي رحم براي بررسي حفره رحمي و لوله ها و برخي روش هاي تخصصي ديگر است. 

  آزمايش هاي مورد نياز آقايان:

آزمايش نمونه مايع مني به پزشك اجازه مي دهد تا تعداد اسپرم، حركت و شكل آنها را بررسي نمايد. جهت برخي آزمايش هاي اضافي و بررسي هاي بيشتر مي بايستي به متخصص كليه و مجاري ادرار مراجعه نمايد. ممكن است بسياري از مردان در تحريك جنسي يا ارگاسم(اوج لذت جنسي) مشكل داشته باشند. اين مساله بسيار مهمي است و بايستي با پزشك در اين زمينه مشورت شود.

  برخي از عوامل موثر در باروري:

سن: با بالا رفتن سن در زن ها ، باردار شدن دشوار مي گردد. تا 35 سالگي، به علت وجود ذخيره ي كافي تخمك در تخمدان ها و آزاد شدن تدريجي آن ها، نگراني چنداني در مورد قدرت باروري زنان وجود ندارد اما پس از آن كم كم و به طور مداوم، از قدرت باروري زنان كاسته مي شود، به گونه اي كه به طور مثال، اگر امكان باروري با لقاح خارج رحم براي يك زن 32 ساله چيزي در حدود 35 درصد باشد، اين امكان در 42 سالگي، حدود 5 تا 10 درصد خواهد بود.

سيگار كشيدن: سيگار اثر منفي زيادي بر سلامت باروري دارد. مدت زمان لازم براي باردار شدن يك خانم سيگاري دو برابر يك خانم غيرسيگاري است. سيگار احتمال سقط خود به خودي و ديگر عوارض بارداري از جمله زايمان زودرس، تأخير رشد داخل رحمي جنين، مشكلات سلامت شيرخواران و سندرم مرگ ناگهاني شيرخوار را افزايش مي دهد. سيگار كشيدن مردان و زنان (هر دو) اثر قابل توجهي روي باردار شدن خانم دارد.

وزن: وزن بر باروري موثر است. تخمك گذاري در خانم هايي كه وزن خيلي زياد يا وزن خيلي كم دارند نامنظم بوده و اين افراد ممكن است با مشكل عدم تخمك گذاري روبرو شوند. 5/2 تا 5 كيلوگرم افزايش وزن در خانم هاي با وزن خيلي كم و داراي مشكل تخمك گذاري ممكن است منجر به تخمك گذاري طبيعي شود.

چاقي باعث سيكل هاي نامنظم قاعدگي، افزايش احتمال ناباروري، افزايش خطر جراحي هاي ناباروري، افزايش خطر سقط خود به خودي و كاهش موفقيت درمان هاي ناباروري خواهد شد. همچنين چاقي افزايش خطر عوارض بارداري شامل: افزايش فشار خون، ديابت دوران بارداري، وزن زياد كودك در هنگام تولد و سزارين را در پس خواهد داشت.

تغذيه: معمولا زماني كه زوجين تمايل به بارداري دارند نياز به رژيم غذايي خاصي ندارند، مگر اينكه پزشك براي باردار شدن رژيم خاصي را تجويز نمايد. رژيم غذايي متعادل تركيبي از انواع ويتامين ها، مواد معدني و ديگر مواد مغذي مورد نياز بدن را تأمين خواهد كرد.

بررسي ها نشان داده اند كه مكمل ها و ويتامين ها مانند ويتامين C، ويتامين E، سلنيوم، روي، اسيد فوليك و كلسيم كيفيت اسپرم را افزايش مي دهد.

غذاهاي دريايي همواره يكي از منابع بسيار مناسب و غني براي تغذيه به شمار مي ايند، اما در هنگام استفاده از اين غذاها بايد از آلوده نبودن آنها اطمينان حاصل نمود.

ورزش: ورزش نقش مهمي در سلامت عمومي دارد. ورزش احساس خوبي ايجاد مي كند، خواب را بهبود مي بخشد، سوخت و ساز بدن را افزايش مي دهد، به كنترل وزن كمك كرده و بيماري هاي مزمن مانند حملات قلبي، سكته هاي مغزي، بيماري قند و برخي سرطان ها را كاهش مي دهد. چهار جلسه ورزش 30-20 دقيقه اي متوسط در هفته مي تواند وزن را در محدوده ي خاص نگه داشته و باروري را به حداكثر برساند.

استرس : ناباروري سبب ايجاد استرس مي شود و گفته شده فشار روحي ناباروري تقريبا معادل ابتلاء يكي از نزديكان به سرطان يا مرگ عزيزان است . از طرفي مديريت استرس و افزايش آرامش نتايج درمان هاي ناباروري را بهبود مي بخشد . مطالعه ، قدم زدن ، عبادت ، موسيقي هاي ملايم ، صحبت با دوستان از راه هاي دستيابي به آرامش اعصاب است .

مواد محرك و مكمل ها : مواد محركي مانند ماري جوانا و كوكائين و برخي مكمل هاي مورد استفاده در بدنسازي مي توانند روي باروري زنان و مردان تاثيرگذار باشند . همچنين اين مواد روي سلامت جنين نيز تاثير منفي مي گذارند ، لذا افراد در هر سني ، لازم است در مصرف اين مواد احتياط كنند .

سفيد كننده هاي حاوي كلر و ديوكسين : اغلب موادي كه براي سفيد كردن لباس ها و سطوح در خانه ها مورد استفاده قرار مي گيرند ، كلر دارند . تماس طولاني مدت با مواد كلردار مي تواند سبب مشكلات هورموني ، ناباروري ، كاهش تعداد اسپرم ، تضعيف سيستم ايمني ، اختلالات يادگيري ، تغييرات رفتاري ، صدمه به پوست ، كبد و كليه ها گردد . ماده ديگري كه در سال هاي اخير مورد توجه قرار گرفته و سبب بروز برخي مشكلات باروري مي شود ، ديوكسين است . ديوكسين در بسياري از فرآيندهاي صنعتي از جمله سوزاندن ناقص زباله هاي بيمارستاني و شهري ، ساخت پلاستيك ، مواد شيميايي ، حشره كش ها ، علف كش ها و ... به صورت تصادفي توليد مي شود . ديوكسين از ظروف پلاستيكي يك بار مصرف و در پدهاي بهداشتي كه پوشش داخلي آن ازمواد پتروشيمي غير استاندارد تهيه مي شود به ميزان بالايي آزاد مي شود ، لذا استفاده از وسايل بهداشتي و يك بار مصرف استاندارد مورد تاكيد است .

   باروري مردان:

كار و نشستن طولاني مدت از جمله رانندگي طولاني با وسايل نقليه سنگين ، به شكلي كه سبب گرم شدن بيضه ها شود، به بافت بيضه و اسپرم آسيب خواهد رساند . اگر شغل مرد به گونه اي است كه بايد به مدت طولاني در جايي بنشيند، در محل كار و محل نشستن او بايد جريان هوا برقرار باشد . ژل هاي توليد شده از مواد نفتي، وازلين و رنگ هاي شيميايي حاوي سرب و ... براي اسپرم سمي هستند و توصيه مي شود تا حد امكان از تماس با آنها پرهيز گردد.

ضمناً لازم است آقايان در سنين باروري پيش از مصرف خودسرانه هر دارويي با پزشك مشورت كنند. داروهايي نظير استروييدها، داروهاي زخم معده، داروهاي بيماري قلبي و آنتي بيوتيك ها با توليد اسپرم تداخل دارند.

چون بيهوشي يا عفونت ممكن است تعداد اسپرم هاي سالم متحرك را كاهش دهد، در صورت نياز به عمل جراحي يا وجود بيماري جدي بايستي درمان هاي باروري را به تعويق انداخت.

حمام داغ طولاني مدت، سونا، وان داغ، استفاده از لپ تاپ و لباس زير تنگ ممكن است توليد اسپرم سالم را با مشكل مواجه سازد.

 چند توصيه ساده جهت بهبود باروري:

1. محدود كردن تماس زوجين با مواد شيميايي (حشره كش ها، مواد افزودني، شوينده، مواد آرايش و داروها)


2. دوري از امواج راديوتراپي، امواج موبايل و ... .


3. بررسي زوجين از نظر عفونت هاي مختلف و درمان به موقع در صورت نياز


4. عدم استعمال دخانيات، نوشيدني هاي الكلي و ساير مواد مخدر


5. حفظ وزن در محدوده طبيعي (وزن اندك و اضافه وزن در ناباروري نقش دارد)


6. بررسي به موقع نوزادان پسر از نظر پايين آمدن بيضه


7. داشتن رژيم غذايي متعادل، متنوع و مغذي


8. مصرف ويتامين C و ساير آنتي اكسيدان ها، روي، ويتامين B و E ، كلسيم و ويتامين D


9. عدم استفاده آقايان از آب داغ در زمان استحمام


10. عدم استفاده آقايان از شلوار و لباس زير تنگ


11. مقاربت منظم (حداقل سه بار در هفته)


12. دراز كشيدن خانم 10 تا 15 دقيقه بعد از مقاربت تا حداكثر تعداد اسپرم وارد رحم شوند.


13. حمايت روحي توسط همسر و اطرافيان


14. مراجعه به پزشك در صورت گذشت بيش از يك سال از زمان تمايل به بارداري (عدم استفاده از روش پيشگيري) (در زنان بالاي 35 سال پس از 6 ماه)


15. امتناع از خود درماني و يا درمان هاي خانگي


16. توكل به خدا و پرهيز از استرس