خون به علت داشتن نیرو ( فشار ) در شریانهای اعضاء بدن جاری می شود و مواد غذایی و اکسیژن را به قسمتهای مختلف بدن می رساند و هم چنین مواد زاید را از بافتها دور می کند . این نیروکه توسط ضربان قلب ودر اثر برخورد خون به جدار شریان بوجود می آید فشار خون نامیده می شود . فشار خون در دو سطح اندازه گیری می شود ، یکی در زمانی که قلب منقبض می شود و خون وارد سرخرگ ها می شودو در این حالت فشار خون به حداکثرمقدارخود می رسد که به آن فشار حداکثر یا سیستول یا ماکزیمم می گویند ، و دیگری در زمانیکه قلب در حالت استراحت است و در این حالت فشار خون به حداقل مقدارخود می رسد که به آن فشار حداقل یا دیاستول یا مینیمم می گویند.واحد اندازه گیری فشارخون میلی متر جیوه است. متوسط فشار ماکزیمم در حد طبیعی120 میلیمتر جیوه و متوسط فشار مینیمم در حدطبیعی80 میلیمتر جیوه است . این دو سطح فشار خون به صورت یک کسر مانند 80/120 نشان داده می شود که عدد فشارخون ماکزیمم در بالای کسر و عدد فشارخون می نیمم در پایین کسر قرار می گیرد.

فشار خون طبیعی برای افراد بالغ کمتر از 90/ 140 میلیمتر جیوه است. یعنی هم فشار ماکزیمم باید کمتر از 140 میلی متر جیوه باشدو هم فشار می نیمم باید کمتر از 90 میلی متر جیوه باشد. اگر فشار خون ماکزیمم 140 میلی متر جیوه و بیشترویا فشارخون مینیمم 90 میلیمتر جیوه و بیشتر باشد، بعنوان فشار خون بالا محسوب می شود .

برنامه کنترل و پیشگیری از فشارخون بالا با هدف شناسایی و درمان بیماران ابتدا در سال 1383در کل مراکز بهداشتی درمانی روستایی  کشور ادغام شد و به دنبال آن در آذر ماه 1395درکلیه مراکز بهداشتی درمانی شهری تمام کشور نیز ادغام گردید.

انواع فشار خون بالا:

علت 90 الی95درصد فشار خون بالادر افراد مبتلا ناشناخته است که به این نوع فشار خون بالای اولیه گفته می شود . اگر علت فشار خون بالا شناخته شده باشد ، مثلا به علت بیماریهای کلیه ، بیمــــاری غده فوق کلیوی یا مصرف قرصهای ضد بــارداری و …..باشد آنرا فشار خون بالای ثانویه می نامند. این نوع حدود 5 الی10درصد بیماران مبتلا به فشارخون بالا را شامل می شود.

عوامل خطرزمینه ساز(مستعد کننده) فشار خون بالا:

همانطور که ذکر شد بیماری فشار خون بالای اولیه علت مشخصی ندارد ولی عوامل زیر احتمال ابتلاء به این بیماری را افزایش می دهند :

1-ارث : در برخی خانواده ها استعداد ابتلاء به بیماری فشار خون بالا وجود دارد . یعنی اگر والدین ، خواهر و یا برادر مبتلا به فشار خون بالا باشند، احتمال ابتلاء به فشار خون بالا در فرد زیاد است .

2-جنس : شیوع فشار خون بالا در مردان جوان و میانسال بیشتر از زنان جوان و میانسال (تا 50 سال )است اما در سنین بالاتر این اختلاف کم می شود .

3-سن : با افزایش سن شیوع فشار خون بالا نیز افزایش می یابد .

4- افزایش چربی خون

5-مصرف سیگار و سایر دخانیات

چربی خون بالا و مصرف دخانیات اگر چه بطور مستقیم موجب افزایش فشار خون نمی شوند   اما در دراز مدت بعلت ایجاد بیماری تصلب شرائین (سختی جدار رگها) باعث تشدید فشار خون بالا می گردند .

6- چاقی : احتمال ابتلا به بیماری فشار خون بالا در افرادیکه چاق هستند بیشتر است.

7- بیماری قند ( دیابت ) : در صورتی که مقدار قند موجود در خون بالاتر از حد طبیعی باشد، فردمبتلا به بیماری دیابت است واز عوارض مهم آن بیماری قلبی - عروقی، فشار خون بالا ، اختلال بینایی و آسیب کلیه می باشد .

8-کم تحرکی و نداشتن فعالیت جسمانی: کم تحرکی از راههای مختلف می تواند زمینه ساز فشار خون بالا باشد ، از جمله کم تحرکی می تواند منجر به چاقی شده و چاقی یک عامل خطر زمینه ساز فشار خون بالا است .

9- حساسیت به نمک :دربعضی ازافراد مصرف زیاد نمک(کلرورسدیم) ‌همراه با افزایش فشارخون خواهد بود و کاهش مصرف نمک رژیم غذایی در تنظیم فشار خون تائیر زیادی دارد.

10-فشارهای روحی و عصبی: اگرچه تحقیقاتی وجود دارد که تا“ثیرفشار های روحی و عصبی در افزایش فشارخون را نشان می دهد، اما شواهد مذکور برای تایید قطعی این رابطه کافی نیست.

توجه: افرادی که یکی از شرایط بالا را داشته باشند ، جزء افراد در معرض خطر ابتلاء به فشارخون بالا محسوب می شوند.

علائم بیماری فشار خون بالا:

افرادیکه مبتلا به فشار خون بالای اولیه هستند،ممکن است سالها بدون علامت باشنـد و از بیماری خود اطلاعی نداشته باشند و زمانی دچار علائمی مثل سردرد ، تاری و اختلال دید ، درد قفسه سینه ، سرگیجه و تنگی نفس به هنگام فعالیت می شوند که دچار عوارض فشار خون بالا شده اند.

در واقع این علائم ،علائم عوارض فشارخون بالاست.لذاتنها راهی که میتوان به آن پی برد ، اندازه گیری فشار خون بوسیله دستگاه فشار سنج است .

عوارض بیماری فشار خون بالا:

فشار خون بالا سبب آسیب به کلیه(نارسائی کلیه) ،چشم(اختلال بینائی) ، قلب(سکته قلبی) و مغز(سکته مغزی) می شودوبه همین دلیل فشار خون بالا بیماری خطر ناکی به حساب می آید .

درمان بیماری فشار خون بالا:

فشارخون بالای اولیه درمان قطعی نداردواحتمال بهبودی کامل بسیارنادراست، امااگرفشارخون بالابه موقع تشخیص داده و درمان شود و بیمار بطور مرتب تحت مراقبت باشد، قابل کنترل است و می توان از عوارض آن پیشگیری نمود.در فشارخون بالای ثانویه اگر علت و بیماری که سبب ایجاد فشارخون بالا شده است درمان شود،در اکثر موارد فشارخون به وضع طبیعی برمی گرددو بیمار بهبود می یابد.

فشارخون بالا عامل مهم بیماری عروق کرونر قلب و ایسکمی قلبی و نیز سکته مغزی خونریزی دهنده می باشد و ارتباط مثبت و مستمر با آن ها دارد.

در دنیا حدود 62 درصد بیماری عروق مغزی و 49درصد  بیماری ایسکمیک قلبی منتسب به فشارخون در محدوده مطلوب است (فشارخون سیستول بیشتر از 115 میلی متر جیوه).

از دیگرعوارض فشارخون بالا نارسایی قلبی، بیماری عروق محیطی، خونریزی فوندال و پاپیلو ادما است. درمان فشارخون بالا و کاهش آن به کمتر از 90/140میلی متر جیوه با کاهش مهمی در عوارض بیماری قلبی عروقی همراه بوده است.

افراد مبتلا به فشارخون بالای نسبتا" شدید(فشارخون 105-180/90-140 میلی متر جیوه) نیز در طی چندین سال خطر بالایی از بروز عوارض وخیم را نشان می دهند. تقریبا" 30درصد آن ها عوارض آترواسکلروز را بروز داده و بیش از 50 درصد دچار آسیب نهایی عضوی مربوط به افزایش فشارخون نظیر کاردیو مگالی، نارسایی احتقانی قلب، رتینوپاتی و نارسایی کلیه می گردند.

فشارخون بالا در میزان های خفیف آن در صورت عدم تشخیص و درمان یک بیماری پیش رونده می باشد.

سازمان جهانی بهداشت برآورد کرده است که فشارخون بالا سبب یک مرگ از هر 8 مرگ می شود و سومین عامل کشنده در دنیا است.

   نحوه انجام غربالگری

دعوت از افراد بالای 18 سال و بیشتر برای مراجعه به پایگاه های بهداشتی وخانه بهداشت با رعایت شرایط قبل از اندازه گیری فشارخون

•         اندازه گیری فشارخون با رعایت نکات مربوط به اندازه گیری فشارخون توسط مراقب سلامت و بهورز

•         اندازه گیری مجدد فشارخون در صورتی که فشارخون نوبت اول90/140 میلی متر جیوه و بیشتر باشد (بعد از 1-2دقیقه استراحت)

•         تعیین میانگین فشارخون دو نوبت

•         ارجاع به پزشک در صورتی که فشارخون میانگین 90/140میلی متر جیوه و بیشتر باشد برای تایید و درمان بیمار  

•         غربالگری 3 سال یک بار برای افراد دارای فشارخون نوبت اول و دوم  کمتر از 90/140 میلی متر جیوه باید انجام شود.

•         غربالگری افراد دارای میانگین پیش فشارخون بالا( 80/120 تا 90/140 میلی متر جیوه) و سابقه خانوادگی فشارخون بالاباید سالیانه انجام شود.

هدف کلی:

پیشگیری و کنترل فشارخون بالا وعوارض ناشی از آن

اهداف اختصاصی:

1-پیشگیری اولیه :

 اهداف پیشگیری اولیه:
- کاهش بروز و شیوع فشارخون بالا در افراد در معرض خطر
- کاهش بروز و شیوع عوامل خطرزای ابتلا به فشارخون بالا(چاقی،کم تحرکی، تغذیه نامناسب)

راهبردها

1- شناسایی افراد در معرض خطر

2-تغییر و اصلاح شیوه زندگی افراد در معرض خطر

3- پیگیری و مراقبت از افراد در معرض خطر

4- افزایش آگاهی جامعه وافراد در معرض خطر و کارکنان بهداشتی درمانی در خصوص عوامل مستعد کننده ی ابتلا به فشار خون بالا ، مضرات آن و نحوه پیشگیری آن

2- پیشگیری ثانویه :

اهداف پیشگیری ثانویه:پیشگیری، کاهش و تاخیر در بروز عوارض حاد و مزمن

راهبردها

1-تشخیص زودرس بیماری با غربالگری افراد در معرض خطرو شناسایی افراد مبتلا به فشارخون بالا

2-مراقبت و درمان سریع و مناسب بیماران شناسایی شده به منظور کنترل بیماری وجلوگیری از پیشرفت آن

3- افزایش آگاهی بیماران و خانواده آن ها وکارکنان بهداشتی درمانی از فشارخون بالا وعوارض ونحوه کنترل آن ها

3- پیشگیری ثالثیه

اهداف پیشگیری ثالثیه:
- کاهش یا تاخیر در بروز معلولیت و ناتوانی
- کاهش مرگ ناشی از عوارض فشارخون بالا و کاهش سال های از دست رفته عمر