شرح وظایف

زئونوزها یا بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان از هر دو جنبه اقتصادی و بهداشت عمومی از اهمیت ویژه های برخوردارند . در بسیاری از کشورهای جهان تلفات و خسارات سنگینی ناشی از این بیماری ها ایجاد می شود. طی 30 سال اخیر بسیاری از بیمار یهای عفونی جدید شایع شده که بخش وسیعی از آن ها زئونوز می باشند.

به علت پیچیدگی اکولوژی زئونوزها، نظارت در میزبانان طبیعی ممکن است خالی از اشکال نبوده و بررسیهای موفقیت آمیز به همکاری همه جانبه اکولوژیست ها، جانور شناسان، پرنده شناسان و حشره شناسان همراه با دامپزشکان، میکروبیولوژیستها و اپیدمیولوژیستها نیاز دارد.

برنامه بطور کلی شامل برنامه های ذیل می باشد:

1.     برنامه مبارزه با بیماری هاری و حیوان گزیدگی

2.     برنامه مبارزه با تب خونریزی دهنده

3.     برنامه مبارزه با هاری

4.     برنامه مبارزه با سیاه زخم

5.     برنامه مبارزه با کیست هیداتیت

6.     برنامه مبارزه با لشمانیوز پوستی و احشایی

7.     برنامه مبارزه با جنون گاوی

8.     برنامه مبارزه با تب مالت

9.     برنامه مبارزه با تب راجعه

10. برنامه مبارزه با تب دانگ

11. برنامه مبارزه با مشه مشه

12. برنامه مبارزه با تولارمی

13. برنامه مبارزه با کالاازار

14.برنامه مبارزه با لپتو اسپیروز

 تب خونریزی دهنده کریمه کنگو ( CCHF )

 یک بیماری خونریزی دهنده تب دارحاد است که عمدتا به وسیله کنه منتقل میشود ودر آسیا از خاور دور (غرب چین ) تا افریقا و نواحی معتدل اروپا وجود دارد با وجودیکه ویروس مخصوص حیوانات است موارد تک گیر و همه گیر CCHF در انسانها نیز اتفاق می افتد.این بیماری مرگ ومیر بالایی دارد و همه گیری های داخل بیمارستان نیز شایع هستند.اولین سند مکتوب در مورد بیماری توسط جرجانی پزشک و دانشمند معروف ایرانی درکتاب خوارزمشاه ( حدود سال 1110میلادی ) که به زبان فارسی نوشته شده است به تفضیل توصیف داده شده است ..در سال 1944 در جنگ کریمه در سربازان دیده شده وبه همین دلیلبه آن تب خونریزی دهنده کریمه گفته شد . و در سال 1965 مشخص شد که عامل ایجاد کننده تب خونریزی دهنده کریمه مشابه عامل بیماری است که در سال 1956 در کنگو شناخته شده است و با ادغام نام دو محل یک نام واحد برای بیماری و ویروس به دست آمد.

 عامل بیماری:

 بیماری به علت ویروس CCHF از خانواده Bunyaviridae و گونه Nairovirus ، ایجادمی شود .

 راه انتقال:

1-ویروس اصولا در طبیعت به وسیله کنه های سخت گونه Hyalomma منتقل میشودکه عمدتا H.marginatum و H.anatolicum می باشد. ولی به وسیله گونه های Rhipicephalus ، Boophilus و Amblyomma نیز منتقل میگردد .ویروس از طریق تخم کنه به نسل های بعدانتقال می یابد مهم ترین راه آلودگی کنه ، خونخواری کنه Hyalomma نابالغ از مهره داران کوچک می باشد یک بار آلودگی موجب می شود در تمام طول مراحل تکامل آلوده باقیبماند و کنه بالغ ممکن است عفونت را به مهره داران بزرگ مثل دامها منتقل کند.

2-خطر انتقال بیماری در انسان در طی ذبح حیوان آلوده و یا یک دوره پس از ذبح حیوان آلوده بدنبال تماس با پوست یا لاشه حیوان وجود دارد.

3-تماس با خون و بافت بیماران آلوده بخصوص در مرحله خونریزی یا انجام هرگونه اعمالی که منجر به تماس انسان با خون آنها گردد باعث انتقال بیماری میشود.

4-عفونت های بیمارستانی بعد از آلودگی با خون و یا ترشحات بیماران شایع میباشد.

 وضعیت CCHF در ایران:

 نتیجه بررسی های انجام شده در کشور نشان می دهد که تب خونریزی دهنده کریمه کنگودر ایران آندمیک می باشد.استانهایی که از سال 1378 تا 1380 مورد مثبت قطعی از آنهاگزارش شده است عبارتند از سیستان و بلوچستان ،اصفهان ،گلستان ، فارس ،چهار محال وبختیاری ،آذربایجان غربی ،خوزستان ،کردستان ،یزد ،خراسان ،مرکزی ،بوشهر .در کشور مامهمترین راه ابتلاءذبح دام های آلوده و یا تماس با لاشه دام ،خون و احشاء پس از زبح بوده است .و نسبت کمتری به دلیل گزش کنه ،مبتلاءشده اند.لذا آموزش جامعه در موردذبح دام در کشتارگاهها و استفاده از وسایل حفاظتی از اهمیت خاصی برخوردار است .

راههای پیشگیری :

 آموزش به مردم در مورد محافظت در برابر گزش کنه به خصوص توسط کودکان ودامداران در هنگام تماس با دام که با دست بدون حفاظ اقدام به جدا کردن کنه و حتی له کردن آن می کنند ، بسیار مهم است به علاوه باید به دامداران آموزش داده شود در هنگامتماس با دام از لباس پوشیده و مخصوص با رنگ روشن استفاده کنند و بعد از خروج از محل نگهداری دام ها ، لباس های خود را تعویض نمایند .

 استفاده از دور کننده حشرات بر روی پوست ،ویا استفاده از پرمترین بر روی لباسها و کفش توصیه میشود.

 به مردم باید آموزش داد که ذبح حیوانات را در کشتارگاهها انجام دهند و از گوشتمورد تایید سازمان دامپزشکی استفاده نمایند

 افراد شاغل در کشتارگاهها باید از وسایل ایمنی شامل کلاه ،ماسک ،روپوش ،پیشبند پلاستکی ،چکمه و دستکش لاستیکی استفاده نمایند.

 در صورت ذبح دام روی خون و ترشحات ریخته شده محلول سفید کننده خانگی با رقتیکصدم ریخته شود و پس از 15 دقیقه با آب و صابون شسته شود در صورتی که خون و ترشحات چسبیده باشند از محلول یک دهم استفاده شود.

 علائم بالینی:

 علائم بالینی چهار مرحله دارد :

1-دوره کمون : بستگی به راه ورود ویروس دارد . پس از گزش کنه دوره کمونمعمولا یک تا سه روز است و حد اکثر به 9 روز می رسد.دوره کمون بدنبال تماس بابافتها یا خون آلوده معمولا 5 تا 6 روز است و حداکثر ثابت شده 13 روز بوده است .

2-قبل از خونریزی : شروع علائم ناگهانی حدود 1- 7 روز متوسط 3روز طول میکشد ،بیمار دچار سردرد شدید ، تب ، لرز ، درد عضلانی ،گیجی ، درد و سفتی گردن ، درد چشمو ترس از نور میگردد.تب معمولا بین 3- 16 روز طول می کشد، تورم و قرمزی صورت ، گردنو قفسه سینه ، پرخونی خفیف حلق و ضایعات نقطه ای در کام نرم و سخت شایع هستند . تغییرات قلبی و عروقی شامل کاهش ضربان قلب و کاهش فشار خون مشاهده میشود .لکوپنی ،ترومبو سیتوپنی و بخصوص ترمبو سیتوپنی شدید نیز در این مرحله معمولا مشاهده میگردد.

3-مرحله خونریزی دهنده : مرحله کوتاهی است که به سرعت ایجاد میشود و معمولادر روز 3 تا 5 بیماری شروع میشود و 1 تا 10 روز متوسط 4 روز طول میکشد . خونریزی ازمخاطها و پتشی در پوست که بدنبال آن ممکن است هماتوم در همان محلها وسایر پدیده هایخونریزی دهنده مثل ملنا ، هماتوری و خونریزی از لثه و خونریزی از رحم ایجاد شود وگاهی خلط خونی ، خونریزی در ملتحمه و گوشها نیز دیده میشود

4-بیماران از روز دهم وقتی ضایعات پوستی کمرنگ میشود بتدریج بهبودی پیدامیکنند اغلب بیماران در هفته های سوم تا ششم بعد از شروع بیماری وقتی شاخصهای خونیو آزمایش ادرار طبیعی شد از بیمارستان مرخص میشوند.

 درمان : بلا فاصله پس از تشخیص مورد محتمل مبتلا به تب خونریزی دهنده کریمه کنگو اقدامات درمانی باید صورت پذیرد.

  درمان حمایتی : شامل اصلاح آب و الکترولیتهاو درمان DIC می باشد.

درمان ضدویروسی : ریباویرین داروی ضد ویروسی موثر است که در درمان موارد مبتلا به بیماریاثرات قابل توجهی داشته است طول مدت درمان با ریباویرین 10 روز است که 30 میلی گرمبه ازای هرکیلوگرم بدن بصورت یکجا روز اول سپس 15 میلی گرم هر 6 ساعت برای 4 روز وسپس 5/7 میلی گرم هر 8 ساعت برای 6 روز

تب مالت

 تب مالت (بروسلوز) بیماری عفونی ناشی از باکتری هایی است که به احترام David Bruce کاشف اولیه ارگانیسم از طحال سربازان انگلیسی تلف شده در جزیره مالت در سال 1887 ، اکنون بروسلا نامیده می شوند.

 اهمیت مراقبت و وضعیت بیماری: بروسلوز در انسان نشان دهنده گسترش بیماری درحیوانات است . معمولا عفونت در انسان به تماس مستقیم با حیوانات آلوده یا فرآوردههای آنها وابسته است .تماس با حیوانات دچار سقط جنین و مصرف شیر آلوده یا فرآوردههای آن مخاطرات اصلی می باشند . ، ایجادهماهنگی بین بخشی ،استاندارد کردن تعاریف بیماری ،آموزش جامعه و کارکنان بهداشتی ،افزایش گزارش دهی ،افزایش کارخانجات تولیدفراورده های لبنی پاستوریزه ، افزایش پوشش واکسیناسیون دامی از عوامل موثر در کنترلو پیشگیری بیماری در دام و نهایتا در انسان میباشد بیماری در تمام سنین وجود داردولی وفور آن در سنین 20-30 سالگی میباشد ،یعنی نیروی فعال و کارآمد کشور در معرض خطر این بیماری هستندبیماری در هر دو جنس دیده میشود ولی با اختلاف کمی در جنس مذکربیشتر از جنس مونث دیده میشود بیماری را نمیتوان یک بیماری شغلی محسوب نمود ولی شغلبه عنوان یک عامل خطر در ابتلا به بیماری مطرح است بیماری درتمام فصول وجود دارداما در فصل بهار و تابستان همزمان با فصل زایش و شیر دهی دامها بیشتر دیده میشودبیماری در مناطق روستایی بیشتر از مناطق شهری است که مرتبط با دام آلوده و استفاده از فراورده های لبنی غیر پاستوریزه در مناطق روستایی میباشد.

 انواع بیماری

 چهار نوع بروسلا بعنوان عامل بیماری در انسان وجود دارد:

1-بروسلا ملی تنسیس که دربز وگوسفند وجود دارد وعمدتا عامل بروز موارد تب مالت انسانی در ایران می باشد

2-بروسلا آبورتوس در گاوبیشتراست

3-بروسلا سوئیس که درخوک بیشتراست

4-بروسلا کنیس که میزبان اختصاصی آن سگ است و بیماریزایی کمی برای انسان دارد،نوع غالب بروسلا در ایران ، بروسلا ملی تنسیس می باشد .

 راههای انتقال بیماری

1-تماس مستقیم از راه ملتحمه چشم ،یا از طریق تماس خراش ها و جراحات پوست بامواد دفعی ،یا بافت های حیوانات آلوده یا اشیاءآغشته به ترشحات عفونی.

2-مصرف بافت ها ،مواد غذایی یا مایعات حاوی باکتری بروسلا مانند شیر خاموفرآورده های لبنی آلوده خصوصا پنیر تازه ، خامه ، سرشیر

3-انتقال تنفسی از طریق استنشاق ذرات آلوده معلق در آغل ، اصطبل وآزمایشگاه

 علائم بیماری:

 دوره نهفتگی اغلب 1تا3هفته میباشد گاهی اوقات بین 6تا17 ماه نیزگزارش شده است. علائم بیماری بر اساس نوع بروسلا وشدت بیماری به اشکال حاد، تحت حاد ، مزمن ولوکالیزه بروز میکند

 نوع حاد: لرز نا گهانی، درد عمومی بدن، درد پشت ،عرق شدید، کاهش اشتها

 نوع تحت حاد: آغاز بی سرو صدا ،گاهی بدنبال مرحله حاد تب دار شروع میشود

 نوع مزمن: غالبا علائم بعد از یک دوره تب دار برای سالها باقی می ماند

 نوع لوکالیزه ( موضعی ) : باکتری های بروسلوز میتوانند در اعضاء مختلف بدنایجاد عفونت موضعی نمایند ، شایعترین اعضاء مبتلاء شامل استخوانها ، مفاصل ، سیستماعصاب مرکزی ، قلب ، ریه ، طحال ، بیضه ها ، کبد ، کیسه صفرا ، کلیه ها ،پروستات وپوست میباشد .

 درمان :

 کمیته فنی کشوری درمان تب مالت را الزاما ترکیبی و با بیش از یک دارو توصیه می نماید مانند کپسول ریفامپسین + داکسی سایکلین هر 12 ساعت بمدت 8 هفته برایبزرگسالان و قطره ریفامپسین 10-20 میلی گرم بازاء هر کیلو وزن بدن + کوتریموکسازول 8 میلی گرم بازاء هرکیلو وزن بدن هر 12 ساعت بمدت 8 هفته

 راههای پیشگیری:

1-   واکسیناسیون کلیه دامها توسط اداره دامپزشکی و صاحبان دام

2- استفاده از وسایل حفاظت فردی توسط افرادی که تماس مستقیم با دام یا لاشهحیوانات دارند

3- پاستوریزاسیون محصولات لبنی و استفاده از محصولات لبنی و بستنی پاستوریزه

 4- در صورت استفاده از شیر های غیر پاستوریزه باید قبل از مصرف حداقل 5 دقیقهجوشانده شود .پنیر تازه غیر پاسوریزه نیز باید حداقل بمدت 3 ماه در آب و نمکنگهداری گردد.

5- آموزش مردم در خصوص راههای انتقال وپیشگیری و تشویق مردم به استفاده ازمحصولات لبنی وبستنی پاستوریزه

جنون گاوی

 مقدمه: در سال 1996 برای اولین بار دولت بریتانیا احتمال سرایت بیماری جنون گاوی را از طریق خوردن گوشت گاو به انسان اعلام نمود . این اطلاعیه نگرانی عمیقی رادر سراسر جهان بوجود آورد بطو ری که بسیاری از کشورها ورود گوشت گاو را از انگلستان ممنوع کردند.

 بیماری در گاو :

 بیماری جنون گاوی یک بیماری عصبی است که بیشتر گاو های بالغ را مبتلا می سازدو علائم آن در حیوان عبارتند از گامهای غیر طبیعی ، خارش بدن ، زیاد لیس زدن ،اختلال حرکتی و بالاخره مرگ است .

 عامل بیماری :

 عامل بیماری ابتدائی ترین ذرات بیماریزا بنام پریون ( Prion )میباشند . این اجرام از جنس پروتئین بوده و نسبت به بسیاری از عوامل ضد عفونی کننده مقاوم هستند .

 بیماری در انسان :

 نوع انسانی این بیماری نادر است . شناخته ترین شکل آن بیماری جاکوب ( Jakob ) است که مواردی از آن با مرگ ومیر 1.5-1 در میلیون جمعیت از نقاط مختلف جهان گزارششده است .

 علائم آن در انسان عبارتند از :

 جنون پیش رونده ، کاهش هماهنگی عضلات همرا با نقص تعادل ، بیماری باعث کوری واختلال تکلم نیز میشود .

 دوره کمون بیماری طولانی ( بطورمتوسط 10 سال ) تا 30سال هم گزارش شده وبیشتردر افراد بالای 40سال اتفاق میافتد .

 بیماری معمولا 12-3 ماه بعد از ظهور علائم باعث مرگ میشود .

 راه انتقال:

 انتقال بیماری از حیوان به حیوان ثابت نشده است مطالعات گسترده نشان میدهد کهعامل بیماری از طریق اضافه شدن فر آوردههای دامی از جمله پودر گوشت و استخوان آلودهبه جیره غذایی گاوه هااست .

 در انسان بیماری از طریق مصرف گوشت و شیر گاو آلوده به انسان انتقال مییابد وعامل بیماری در مغز و نخاع وجود دارد .

 همچنین معتقدند که گوشت چرخ کرده ، همبرگر ، سوسیس و کلیه محصولاتی که ازاعضاء و احشاء مشکوک تهیه میشود مطمئن نیستند .

 پیشگیری :

1-   کلیه حیوانات بیمار از زنجیره غذایی خارج و سوزانده شوند.

2- از لاشه گوسفندان مبتلا به بیماری جهت پودر گوشت و استخوان استفاده نشود.

3- از واردات گوشت دام از کشورهای آلوده جلوگیری شود .

4- عدم استفاده از امعاء و احشاء دامهای سالم در کشور هایی که آلودگی بهبیماری وجود دارد .

 سیاه زخم( شاربن )

 بیماری عفونی حاد قابل انتقال بین انسان وحیوان است که معمولا بر پوست اثرمیکند ولی ممکن است دستگاه تنفسی و دستگاه گوارشی را نیز تحت تاثیر قراردهد.

 سیاه زخم جلدی :

 در سیاه زخم جلدی آن قسمت از پوست که تحت تاثیر میکروب قرار میگیرد اول دچارخارش میشود و بعد از آن ضایعه ای ایجاد میشود که به سرخدانه ( popular )تبدیل میگردد.

 در مرحله بعدی تبدیل به آبدانه ( vesicular )میشود ودر فاصله 2-6 روز بصورتجوش فرورفته سیاه رنگی دیده میشود.

 اطراف جوش را خیز متوسط یا شدیدی فرا میگیرد و بعضی اوقات تاولهای کوچکتری نیزدر اطراف آن دیده میشود.

 موارد درمان نشده سیاه زخم پوستی در 5-20درصد موارد به مرگ می انجامد.

 سیاه زخم استنشاقی (ریوی)

 سیاه زخم گوارشی :

 این فرم بیماری نادر است و علائمی مانند دل درد ،تهوع ،استفراغ و اسهال ایجادمی کند.

 عامل بیماری :

 باسیلوس انتراسیس باکتری میله ای شکل هوازی هاگ دار و گرم مثبت میباشد.

 درمان :

 عامل بیماری به پنی سیلین حساس است در حال حاضر دو داروی سیپرو فلوکسازین وداکسی سیکلین بیشترین تاثیر را در درمان این بیماری دارند.

 راههای انتقال:

 آلودگی پوست انسان در اثر تماس با بافت های حیوانی ( گاو ، گوسفد ،بز،اسب) که در حال مرگ از بیماری هستند صورت میگیرد .

 سیاه زخم ریوی در اثر استنشاق هاگ باسیل از طریق صنایع پشم و پوست انتقال می یابد.

 سیاه زخم گوارشی در اثر خوردن گوشت آلوده نیم پز بوجود می آید .

 پیشگیری :

·         آموزش افرادی که با موارد آلوده حیوانی سروکاردارند از نظر رعایت نظافت شخصی و حفاظت از زخم های پوستی و چگونگی راههای انتقال بیماری

·         شستشوو گند زدایی پشم و پوست و سایر محصولاتی که مبدا حیوانی دارند.

·         پوست حیوانات آلوده نباید فروخته شود و لاشه آنها نیز نباید به مصرف خوراک برسد.

·         کنترل گردو خاک و تهویه صحیح در کارگاهها و کارخانه هایی که با الیاف خامحیوانی کارمی کنند .

·         واکسیناسیون دام ها که این امر از وظایف اداره دامپزشکی هر شهرستان میباشد.

·         واکسیناسیون کسانی که در آزمایشگاهها با باسیل شاربن کارمی کنند و یا افرادی که به هر نحوی احتمال برخورد با عامل بیماری را در درگیری بیولوژیک دارند آنها رااز ابتلا به بیماری محافظت می کنند .

 سیاه زخم و بیو تروریسم:

 امروزه 17 کشور جهان به این سلاح دسترسی دارند. آزادشدن تصادفی ذرات بیماریزای باسیل شاربن در هوا از یک مرکز بیولوژیکی نظامی در اسلوونی در سال 1979 سبب مرگ 68 نفر شد. در سال 1970بر اساس تخمین یک کمیتهتخصصی سازمان بهداشت جهانی پخش 50 کیلو گرم میکروب سیاه زخم در یک منطقه با 5میلیون نفر جمعیت می تواند باعث مرگ 25 تا 100 هزار نفر شود حملات بیو تروریستیامروزه برای تمامی جوامع متمدن یک تهدید جدی محسوب می شوند و عامل بیماری سیاه زخم از این میان بسیار مورد توجه تروریست ها بوده و هست .