برنامه پزشک خانواده–مرکز بهداشت استان خراسان جنوبی(بیرجند)

 یکی از موارد پیش­بینی شده در قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور( به منظور افزایش اثر بخشی نظام ارایه خدمات سلامت در کشور) تقویت و توسعه نظام بیمه خدمات درمانی روستایی است . بر این اساس ماده 91 قانون برنامه چهارم تصریح دارد که تا پایان برنامه چهارم توسعه شوراهای بیمه خدمات درمانی تمهیدات لازم جهت استقرار بیمه سلامت با محوریت پزشک خانواده و نظام ارجاع را فراهم نماید. به منظور اجرای این ماده قانونی پس از اقدام تحسین­برانگیز مجلس هفتم در تصویب اعتبار لازم برای اجرای برنامه بیمه روستائیان ، عشایر و مردم ساکن در نقاط شهری با جمعیت کمتر از 20000 نفر در قانون بودجه سال 1384 مسئولین دو وزارتخانه بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و رفاه و تأمین اجتماعی تصمیم گرفتند تا زا این موقعیت در جهت اجرای یک فرصت برای اجرای توأم برنامه بیمه روستایی پزشک خانواده استفاده کنند. این برنامه از سال 84 تاکنون در مناطق روستایی و شهرهای زیر 20000 نفر در حال اجرا است.

برنامه پزشک خانواده علاوه بر تأمین خدمات مورد نیاز مردم امکان سوء استفاده از نیازها سلامت مردم توسط رائه دهندگان خدمات سلامت را کم و محدود می­کند.

پزشک خانواده مسؤول هماهنگی و هدایت تیم ارائه دهنده خدمات سلامت (اعم از خدمات بهداشتی و درمانی) در منطقه تحت پوشش خود می­باشد. پس از ارجاع فرد به سطوح تخصصی مسؤولیت پیگیری سرنوشت وی به عهده پزشک و تیم سلامت است. بنابراین یکی از مهمترین وظایف پزشک خانواده ارائه خدمات و مراقبتهای اولیه بهداشتی است که بدون ارایه این خدمت نمی­توان از اصطلاح پزشک خانواده برای ارایه صرف خدمات درمانی استفاده کردوضمن اینکه. خدمات سلامت در برنامه پزشک خانواده به شکل فعال ارائه می­شود.

به منظور کنترل هزینه­های ناشی از خدمات تکراری، افزایش پاسخگویی به بیمار، امکان پیگیری خدمات ارائه شده به بیمار، تشکیل پرونده سلامت برای آحاد جامعه و افزایش کنترل کیفیت خدمات و ایجاد انضباط مالی، حرکت بیمار در سطوح سه گانه نظام ارائه خدمات به شکل کاملاً هدایت شده و با محوریت پزشک خانواده انجام می­شود.

تعریف پزشک خانواده 

اجرای موفقیت آمیز برنامه مراقبتهای اولیه بهداشتی در قالب نظام شبکه های بهداشتی درمانی کشور ما را به این نتیجه منطقی می رساند که اجرای هر برنامه و طرح دیگری در محیط روستایی کشور زمانی موفق خواهد بود که از اصول حاکم بر مراقبتهای اولیه بهداشتی پیروی کند. لذا، اصول برقراری عدالت اجتماعی، همکاری بین بخشی، مشارکت مردمی و استفاده از تکنولوژی مناسب، مهمترین اصولی هستند که در تمامی مراحل اجرای برنامه به شکلی اجرایی باید به آنها توجه داشت و از آنان فاصله نگرفت.

مناسب ترین استراتژی اجرای برنامه بیمه روستایی در قالب نظام ارجاع، برنامه پزشک خانواده است. در این برنامه، پزشک عمومی و تیم وی مسوولیت کامل سلامت افراد و خانوارهای تحت پوشش خود را بعهده داشته و پس از ارجاع فرد به سطوح تخصصی، مسوولیت پیگیری سرنوشت وی را نیز بعهده دارد. لذا، یکی از مهمترین وظایف پزشک خانواده ارائه خدمات و مراقبتهای اولیه بهداشتی است که بدون ارائه این خدمات، استفاده از اصطلاح پزشک خانواده برای ارائه صرف خدمات درمانی کاری نابجاست. همچنین، کلیه خدمات سلامت در برنامه پزشک خانواده به جمعیت تحت پوشش به شکل فعال ارائه می شود.

محورهای زیر، مهمترین محورهای اجرای برنامه پزشک خانواده در راستای پوشش بیمه ای جمعیت روستایی و شهرهای زیر 20000 نفر خواهد بود:

1-   تنها ساختار مناسب برای ارائه خدمات سلامت در قالب بیمه روستایی، شبکه های بهداشتی درمانی کشور است. درمورد استقرار پزشک، ماما، ارائه دهندگان خدمات آزمایشگاهی، خدمات دارویی و سایر خدمات درمانی و بهداشتی، طرحهای گسترش شبکه ملاک خواهد بود. از سویی دیگر، ملاک در بخش خدمات بستری،  موضوع سطح بندی خدمات در قالب اجرای ماده 193 می باشد.

2-   وجود بسته خدمات بهداشتی و درمان سرپایی در سطح پزشک خانواده که امکان بررسی کیفیت و کمیت عملکرد خدمات را فراهم می نماید. بدیهی است پس از انجام هماهنگی های لازم با سازمان بیمه خدمات درمانی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بسته خدمات مورد نظر را در اختیار دانشگاههای علوم پزشکی قرار خواهد داد.

3-   تعیین جمعیت معین برای یک تیم پزشک خانواده. با انجام بررسیهای بعمل آمده کارشناسی در برنامه کشوری اصلاح نظام سلامت ودرنظر گرفتن بسته خدمات پزشک خانواده، جمعیتی درحدود 2000 تا 4000 نفر بازای هر تیم پزشک خانواده مناسب خواهد بود. بسیار ضروری است که جمعیتهای روستایی در قالب جمعیتهای تحت پوشش خانه های بهداشت و بدون تغییر در طرحهای گسترش شبکه، تحت پوشش پزشک خانواده قرار گیرند.

4-   تبیین مسیر ارجاع که یکی دیگر از محورهای اصلی پزشک خانواده است، در مناطق روستایی کشور براساس شرایط منطقه، میزان دسترسی به خدمات تخصصی، طراحی راهکارهایی برای مدیریت اطلاعات از سطح متخصص به پزشک خانواده و شرایط ترابری روستایی متغیر خواهد بود. در چنین شرایطی باید ضمن رعایت کلیه نکات پیشگفت، مناسب ترین شکل ارجاع از دیدگاه بیمار طراحی گردد.

5-   شاید ساده ترین شیوه ارزشیابی برنامه پزشک خانواده، سنجش میزان رضایت گیرندگان خدمت است که باید در مراحل طراحی، اجرا و ارزشیابی برنامه روستایی به عنوان محوری ترین شاخص موفقیت بیمه خدمات روستایی و پزشک خانواده مد نظر باشد.

6-   آخرین و شاید اصلی ترین محور اجرای برنامه پزشک خانواده، موضوع مکانیسم پرداخت وفرایند پایش عملکرد پزشک خانواده است که پس از تدوین نهایی توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و با هماهنگی  بیمه خدمات درمانی، به مورد اجرا گذاشته خواهد شد.

در آیین­نامه، تنها به شرح خدمت­هایی که در تعهد واحد پزشکی خانواده قرار دارد بسنده می­شود. خدمت­ها و مراقبت­هایی که در سطح یک ، برای واحد پزشکی خانواده در نظر گرفته ­شده به شرح زیر است :

الف- پیشگیری :  مانند ایمن­سازی ، پیشگیری از بیماری­های واگیردار و کنترل آنها ، پیشگیری از حاملگی­های ناخواسته ، بهداشت دهان و دندان ، بهداشت روانی ، و ....

ب – آموزش و ارتقای سلامت :  مـــانند آموزش و ترویج سلامت ، آموختن شیوه­های سالم زیستن ، یاد دادن مهارت­های زندگی و ....

ج – درمان اولیه و تدبیر فوریت­ها :  مانند ویزیت در مطب ، تشخیص و درمان بیماری­ها ، پرداختن به جراحی­های ساده ، مانند بخیه زدن ، وازکتومی یا ختنه ، تزریق ، پانسمان ، ویزیت در منزل ، احیاء قلبی تنفسی و ....

د- ارجاع :  ثبت اطلاعات بیماران در پوشش ، ارجاع بیماران نیازمند مراقبت­های تخصصی به سطح دوم یا سوم  و ثبت اطلاعات پاسخ ارجاع در پرونده

هـ - مدیریت سلامت :  ثبت اطلاعات مربوط به جمعیت و جامعه­ی در پوشش ، استفاده از

همکاری­های بین­بخشی برای حل مسایل مردم ، نظارت برکار اعضای تیم سلامت ، و ...

بسته خدمات  و مراقبت­های سلامت در سطح یک

بسته خدمات و مراقبت­های سطح یک  برای واحد پزشکی خانواده، در 5  بخش ترتیب یافته است :

پیشگیری، آموزش و ارتقای سلامت ، درمان اولیه و تدبیر فوریت­ها ، خدمات ارجاع ، و مدیریت سلامت.

یادآوری:

1-  پس از استقرار طرح، برخی خدمات را می توان در هم ادغام و از دوباره کاری جلوگیری کرد.

اهداف برنامه بیمه روستایی مبتنی بر پزشک خانواده و نظام ارجاع :

1 – ایجاد نظام ارجاع در کشور

2 – افزایش پاسخگویی در بازار سلامت

3 – افزایش دسترسی مردم به خدمات سلامت

4 – کاهش هزینه­ های غیر ضروری در بازار سلامت

5 – افزایش پوشش خدمات سلامت

6 – افزایش سطح سلامتی