خدمت مقدس سربازی همواره یکی از دغدغه های جوانان کشور است. دورانی که جوانان به منظور آمادگی برای دفاع از کشورشان در شرایط جنگ آموزش می بینند. باید توجه داشت که شرایط خاص دوران سربازی نیاز های تغذیه ای را تغییر می دهد. تغذیه مناسب و متناسب با شرایط محیطی یکی از عوامل موثر در افزایش سطح آمادگی جسمی و روحی و ارتقاء توان رزمی سربازان و نیروهای نظامی می باشد. این دسته از افراد با توجه به نوع عملیات و ماموریت های واگذاری همواره در شرایط مختلف و گوناگون آب و هوایی قرار می گیرند که اگر به نیاز های تغذیه ای متناسب با وضعیت محیط توجه نگردد خسارات جبران ناپذیری به میزان آمادگی آنان وارد خواهد نمود.

نوع تغذیه سربازان بر حسب نوع عملیات نظامی آنان و نیز منطقه خدمت و عملیات متفاوت است. بر این اساس تغذیه سربازان به دو شکل تغذیه گروهی ( بیشتر برای پادگان ) و تغذیه انفرادی ( بیشتر برای عملیات کوماندویی) تقسیم بندی می شود.

تغذیه گروهی شامل یک رژیم غذایی معمولی است؛ ولی تغذیه انفرادی ، بسته به شرایط عملیات و آب و هوای منطقه متفاوت است، مثالهایی از انواع مختلف غذاها در تغذیه انفرادی عبارتند از:

• غذای آماده به مصرف که احتیاج به گرم کردن ندارد.
• غذای مخصوص هوای سرد که معمولا دهیدراته است مثل شیر خشک که یا بدون آب مصرف می شود و یا موقع خوردن به آن آب اضافه می شود.
• غذایی که برای مسافت های طولانی قابل حمل و سبک بوده و در عین حال در صد انرژی بالایی دارد.

مشکل تامین غذای مناسب برای نیرو های مسلح تا حد زیادی با خشک کردن مواد غذایی مرتفع می شود. هزینه انتقال محصولات خشک شده به کمپ ها یک سوم هزینه انتقال محصولات تازه است. استفاده از سبزیجات خشک در جیره غذایی سربازان بسیار مفید است.

تقریبا 0.9 وزن و حجم سبزیجات از آب تشکیل شده است.87 %وزن پیاز ، 91 %وزن کلم و 78 %وزن سیب زمینی آب است.

با توجه به فعالیت سنگین سربازان ، رژیم غذایی آنها باید پرکالری باشد. بر اساس شرایط آب و هوایی میزان انرژی توصیه شده برای این افراد متفاوت است. برای مثال در هوای سرد برای هر نفر 4500 کیلوکالری ، در هوای معتدل 3200 کیلوکالری و در هوای گرم به ازای هر درجه بالاتر از 30 درجه ، 5/0 درصد به انرژی مورد نیاز در هوای معتدل اضافه می شود.گاهی در شرایط عملیات که احتیاج به غذای پرکالری هست و از طرفی برای حمل راحت تر غذا در مسافت های طولانی، نباید وزن و حجم آن زیاد باشد، از درصد چربی بیشتری برای افزایش کالری، استفاده می شود و آب غذا نیز گرفته می شود. البته می توان بخشی از این چربی را از مصرف مغزها و دانه های روغنی نظیر بادام، گردو، پسته، فندق، زیتون و ... تامین کرد.

در عین حال غذای نظامیان باید دارای ویژگی های زیر باشد:

• ظاهر و مزه مناسب داشته باشد تا در شرایط استرس، سربازان راحت بتوانند آن را مصرف کنند.
• فساد پذیر نباشد و در شرایط محیطی مختلف پایدار باشد ( تا 2 سال بتوان آن را در دمای 43 - تا 65 + نگهداری کرد)
• حجم و وزن کم داشته باشد ( دهیدراته بوده و درصد چربی بالایی داشته باشد)

در آب و هوای گرم و در هنگام انجام عملیات نظامی ، آب بدن در اثر تعریق به شدت از دست می رود و جایگزینی آب اهمیت زیادی دارد. نوشیدن آب در سربازان و نظامیان فقط نباید در پاسخ به تشنگی صورت گیرد بلکه توصیه می شود در فواصل منظم و مقادیر مشخص  آب نوشیده شود، باید توجه داشت که اگر حجم ادرار از700-900 سی سی پایین تر بیاید ، فرد دچار دهیدراسیون (کم آبی) شدید شده که این وضعیت می تواند فرد را از پا در بیاورد. در شرایط آب و هوایی گرم ، خیس کردن لباس و مرطوب نگه داشتن آن در پیشگیری از دهیدراسیون بسیار موثر است.

در واقع یک سرباز ممکن است در ظرف یک ساعت فعالیت شدید نزدیک به 3 لیتر آب از دست بدهد. اگر این مایعات از دست رفته جایگزین نشوند ، دهیدراسیون عارض می شود که اثری شدید و منفی روی کارایی افراد می گذارد.

اگر جوانان در زمینه هایی همچون سربازی و مشاغل مشابه فعالیت دارند ، لازم است که آب یا سایر نوشیدنی ها را قبل، در طی و بعد از عملیات مصرف کنند. قبل از هر گونه عملیات رزمی- یک یا دو لیوان مایعات دو ساعت قبل از شروع فعالیت آشامیده شود. پانزده دقیقه قبل از عملیات رزمی یک لیوان دیگر نیز نوشیده شود.

در طی هر گونه فعالیت نظامی، برای جایگزینی مایعات از دست رفته و اجتناب از گرمای بیش از حد بهتر است هر20 -15 دقیقه، 120-180میلی لیتر مایعات نوشیده شود. مایعات سرد بهتر است. چرا که به سرعت جذب می شوند و حرارت مرکزی بدن را سریعتر پایین می آورند.

پس از انجام فعالیت های نظامی نیز لازم است که مصرف مایعات ادامه یابد. زیرا جبران کم آبی بدن زمان می گیرد. به ازای هر 5/0 کیلوگرم کاهش وزن لازم است حداقل 500 سی سی آب مصرف شود.

در مواقع بروز گرمازدگی، که در اثر از دست دادن آب بدن و افت حجم خون رخ می دهد، نباید با خوردن آب خالص سعی در برطرف ساختن کم آبی نمود چراکه کلیه آن را دفع می کند. بهترین روش، استفاده از آب نمک است ( 9 گرم نمک به ازای هر لیتر آب). در مواردی که با کمبود جیره آب مواجه هستیم پروتئین غذا را باید کاهش دهیم چرا که پروتئین، آب بدن را دفع می کند، در این مواقع بهترین روش، جایگزینی کربوهیدرات به جای پروتئین است.

باید به این امر توجه داشت که محل خدمت یک سرباز نیز عامل مهم و تاثیرگذاری بر سلامت و آمادگی فرد است که این شرایط آمادگی تغذیه فرد را نیز تحت الشعاع قرار می دهد که بر همین اساس مناطق براساس شرایط جوی به صورت زیر تقسیم بندی می شوند:

تغذیه در مناطق با آب و هوای گرم:

بقا یافتن در مناطق گرم به عواملی همچون احتیاط دائمی، دوره های استراحت معقول و خوردن آب و غذای کافی بستگی دارد.

 عوامل کلیدی و مهم در تغذیه در مناطق گرمسیری شامل:

دهیدراسیون (کم آبی بدن): مهمترین نیاز در مناطق گرم وجود جایگزین آب کافی می باشد. عدم تنظیم دوره های کاری و استراحت و نیز عدم تنظیم جایگزین مایعات از دست رفته بدن می تواند موجبات کم آبی بدن را فراهم آورد. این امر احتمال بروز بیماری های مناطق گرمسیری را افزایش می دهد.

عدم جذب مقدار غذای کافی: عدم جذب مقدار غذای کافی، یک مشکل رایج می باشد که می تواند احتمال کم آبی بدن و بیماری های گرمایی را افزایش دهد. سربازان معمولا در هنگام عملیات میدانی 40 درصد از میزان غذای خود را کاهش می دهند. دلایل جذب ناکافی غذا عبارتند از: کاهش اشتها، یکنواختی غذا، عدم توانایی معده در کارکرد کامل، کمبود آب، کمبود دوره های غذایی خاص، عدم وجود وقت کافی برای تهیه غذا، اضطراب مربوط به شرایط میدانی و ...

تغذیه در مناطق سرد:

تغذیه مناسب معمولا یکی از عوامل موثر در انجام عملیات موفق در مناطق سرد سیر می باشد. غذا ها در پیشگیری از سرمازدگی نقش بسیار مهمی ایفا می کنند، زیرا منبع اصلی تولید سوخت برای بدن و تولید گرمای بدن بشمار می آیند. عوامل کلیدی و مهم در تغذیه در مناطق سردسیری عبارتند از:

دهیدراسیون (کم آبی بدن): مشکلات مربوط به یخ زدن آب و جیره های غذایی مناطق سرد موجبات کمبود جذب مایعات را در مناطق عملیاتی دارای آب و هوای سرد فراهم می آورد. دهیدراسیون می تواند میزان اشتها را کاهش داده و باعث خستگی و کمبود انرژی گردد.

نیاز به انرژی زیاد: نیاز به انرژی در میان این قشر در مناطق عملیاتی دارای آب و هوای سرد، 20 تا 25 درصد، از کالری مورد نیاز در آب و هوای گرم و داغ بیشتر است. عوامل چندی در این نیاز به کالری موثرند : پوشیدن لباس های سنگین برای مقابله با سردی هوا، تقلای بیشتر برای عبور از برف و یا مناطق یخ زده، مکانیسم فیزیکی بدن و نیز افرایش فعالیت بدنی برای حفظ گرمای بدن.

تغذیه در مناطق مرتفع

در ارتفاعات سربازان معمولا به انجام حرکات تخصصی و سریع می پردازند، این تحرکات بایستی بدون خستگی مفرط، معمولاً در شرایط خطرناک و سرمای شدید و با وجود کمبود اکسیژن انجام پذیرد. در این حالت رژیم غذایی مناسب جهت حفظ وزن بدن و سلامت جسمی و فکری از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. عوامل کلیدی و مهم در تغذیه در مناطق مرتفع عبارتند از:

1. کاهش وزن : تقریبا تمام افرادی که به ارتفاع می روند، کاهش وزن می یابند. این کاهش وزن بصورت ترکیبی از کاهش چربی و بافت بدنی صورت گرفته و در ارتفاعات بسیار زیاد، کاهش وزن، موجبات ناتوانی و معلولیت را فراهم می آورد. نیاز به انرژی در مناطق مرتفع 15 تا 50 درصد از انرژی مورد نیاز برای انجام همان عملیات در ارتفاع برابر با سطح دریا بیشتر خواهد بود. میزان نیاز به انرژی در این مناطق تا 6000 کالری در روز افزایش می یابد.

2. عدم مصرف کربوهیدرات ها به اندازه کافی : رژیم بهینه در مناطق مرتفع، شامل 400 گرم کربوهیدرات می شود که تا 60 درصد انرژی مورد نیاز را تامین می کند. رسیدن به چنین میزانی، بدون توجه به مصرف غذاهای دارای کربوهیدرات زیاد، میسر نخواهد بود.

3. دهیدراسیون (کم آبی بدن) : در مناطق مرتفع امکان بروز کم آبی بسیار بالا است. کم آبی احتمال بروز بیماری های سرمایی را افزایش داده و بدن را در معرض خستگی و بی حوصلگی قرار می دهد. نیاز بدن به آب در مناطق مرتفع بسیار زیاد می باشد و اغلب به بیش از 4 لیتر آب در روز نیاز دارد. که این میزان آب به دلیل مصرف آب از طریق ریه ها در هوای سرد و خشک می باشد.