برنامه تشخیص و مراقبت اختلالات شایع روانپزشکی در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه

از آنجاکه مأموریت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تأمین سلامت همه‌جانبه جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی آحاد جمعیت ساکن در پهنه جغرافیایی جمهوری اسلامی با اولویت مناطق کم‌برخوردار است، لذا انجام مداخلاتی به‌منظور ارتقاء وضعیت سلامت مناطق مختلف کشور با عنایت به اسناد بالادستی به‌ویژه قانون اساسی، الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، سند چشم‌انداز 1404، ابلاغ مقام معظم رهبری در سیاست‌های کلی سلامت، جمعیت و اصلاح الگوی مصرف، امور اداری اصل 44 قانون اساسی و ... به عنوان اولویت برنامه‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از سال 1392 در دستور کار معاونت بهداشت قرار گرفت است.

بر اساس وظایف تعریف‌شده در دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد و با توجه به اهمیت سلامت روان جامعه، این دفتر در سال 1393 همگام با اهداف سیزده‌گانه معاونت بهداشت در طرح تحول نظام سلامت اقدام به بازبینی و طراحی مجدد برنامه تشخیص و مراقبت اختلالات شایع روانپزشکی در نظام مزاقبت‌های بهداشتی اولیه نموده است.

مدیریت بهداشت روان در ایران دوره‌های مختلفی را طی کرده است؛ ادغام بهداشت روان در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه از اواسط دهه 1360 اجرا شده و مراحل دوره آزمایشی برنامه (1369-1367)، دوره گسترش برنامه (1385-1370) و دوره ادغام در برنامه پزشک خانواده (از 1386 تاکنون) را پشت سر گذاشته است. اکنون بر اساس آخرین پیمایش ملی سلامت روان در سال 1399 شیوع اختلالات روانپزشکی در ایران 7/29 درصد گزارش شده که این عدد در مقایسه با پیمایش‌های گذشته با ابزار سنجش مشابه (GHQ-28) 5/6 درصد نسبت به سال 1393 و حدود 10 درصد نسبت به سال 1378 در گروه سنی 15 سال و بالاتر افزایش یافته است.

برنامه «تشخیص و مراقبت اختلالات شایع روانپزشکی در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه» سعی دارد با ایجاد سازوکار غربالگری و تشخیص به‌هنگام، درمان مؤثر و در صورت لزوم ارجاع به‌موقع همراه با پیگیری روند درمان دسترسی به خدمات تشخیصی و درمانی را برای این گروه از بیماران تسهیل نموده و بدین ترتیب از پیامد‌های ناگوار این قبیل اختلالات جلوگیری نماید. اهداف اختصاصی این برنامه شامل غربالگری و ارزیابی اولیه سلامت روان جمعیت هدف توسط بهورزان، مراقبین سلامت و ماماها و شناسایی موارد غربال مثبت، بررسی تکمیلی تمامی موارد غربال مثبت توسط پزشکان عمومی جهت تشخیص بیماران مبتلا به اختلالات اعصاب و روان و در صورت تأیید تشخیص، درمان یا در مواقع لزوم ارجاع بیماران به سطوح بالاتر همراه با پیگیری روند درمان و ارائه خدمات روانشناختی به صورت حرفه‌ای توسط کارشناسان سلامت روان می‌باشد.

اولین گام در راستای نیل به اهداف برنامه «تشخیص و مراقبت اختلالات شایع روانپزشکی در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه» ارزیابی وضعیت سلامت روان تمامی افراد جمعیت تحت‌پوشش می‌باشد. بدین منظور تمامی افرد بین 5 تا 60 سال دارای پرونده سلامت الکترونیک فعال جمعیت تحت‌پوشش هر سه سال یکبار توسط بهورزان، مراقبین سلامت و ماماها مورد غربالگری اولیه سلامت روان قرار می‌گیرند. با توجه به فاصله زمانی سه ساله غربالگری‌های مذکور انتظار می‌رود هر ساله غربالگری اولیه سلامت روان برای 33/3 درصد افراد جمعیت هدف دارای پرونده سلامت الکترونیک فعال انجام گیرد.

دومین گام در راستای نیل به اهداف برنامه «تشخیص و مراقبت اختلالات شایع روانپزشکی در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه» شناسایی موارد مشکوک به اختلال در ارزیابی وضعیت سلامت روان افراد جمعیت تحت‌پوشش می‌باشد. بدین منظور تعدادی از افرادی که توسط بهورزان، مراقبین سلامت و ماماها تحت غربالگری اولیه سلامت روان قرار گرفته‌اند، به عنوان موارد غربال مثبت سلامت روان شناسایی شده و جهت ارزیابی تکمیلی به پزشکان عمومی ارجاع داده می‌شوند. با توجه به بررسی‌های صورت‌گرفته پیرامون شیوع کشوری اختلالات اعصاب و روان انتظار می‌رود هر ساله 12 درصد افرادی که غربالگری اولیه سلامت روان برای آنان انجام گرفته است، به عنوان موارد غربال مثبت سلامت روان شناسایی شوند.

سومین گام در راستای نیل به اهداف برنامه «تشخیص و مراقبت اختلالات شایع روانپزشکی در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه» تشخیص موارد مبتلا به اختلالات اعصاب و روان در ارزیابی وضعیت سلامت روان افراد توسط پزشک می‌باشد. بدین منظور تعدادی از افرادی که توسط بهورزان، مراقبین سلامت و ماماها به عنوان موارد غربال مثبت سلامت روان شناسایی شده و جهت ارزیابی تکمیلی به پزشکان عمومی ارجاع گردیده‌اند، مبتلا به یک یا چند مورد از اختلالات اعصاب و روان تشخیص داده می‌شوند. با توجه به بررسی‌های صورت‌گرفته پیرامون شیوع کشوری اختلالات اعصاب و روان انتظار می‌رود هر ساله 50 درصد افرادی که به عنوان موارد غربال مثبت سلامت روان شناسایی شده‌اند، مبتلا به اختلالات اعصاب و روان تشخیص داده شوند.

اهداف کلی برنامه:

• افزایش دسترسی به خدمات سرپایی در حوزه تشخیص به‌هنگام، درمان مؤثر و پیگیری فعال اختلالات شایع روانپزشکی
• افزایش پوشش مراقبتی بیماران مبتلا به اختلالات شایع روانپزشکی (با تأکید بر گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کودکان، نوجوانان و مادران باردار)

اهداف اختصاصی برنامه:

• صد درصد بهورزان/مراقبین سلامت/ماماها شاغل در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه، در دوره آموزشی استاندارد بدو خدمت حضوری/غیرحضوری «برنامه تشخیص و مراقبت اختلالات شایع روانپزشکی در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه» شرکت نمایند.
• صد درصد بهورزان/مراقبین/ماماها سلامت شاغل در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه، هر سه سال یکبار در دوره بازآموزی استاندارد حضوری/غیرحضوری «برنامه تشخیص و مراقبت اختلالات شایع روانپزشکی در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه» شرکت نمایند.
• صد درصد پزشکان عمومی شاغل در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه، در دوره آموزشی استاندارد بدو خدمت حضوری/غیرحضوری «برنامه تشخیص و مراقبت اختلالات شایع روانپزشکی در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه» شرکت نمایند.
• صد درصد پزشکان عمومی شاغل در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه، هر سه سال یکبار در دوره بازآموزی استاندارد حضوری/غیرحضوری «برنامه تشخیص و مراقبت اختلالات شایع روانپزشکی در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه» شرکت نمایند.
• صد درصد کارشناسان سلامت روان شاغل در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه، در دوره آموزشی استاندارد بدو خدمت حضوری/غیرحضوری «برنامه تشخیص و مراقبت اختلالات شایع روانپزشکی در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه» شرکت نمایند.
• صد درصد کارشناسان سلامت روان شاغل در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه، هر سه سال یکبار در دوره بازآموزی استاندارد حضوری/غیرحضوری «برنامه تشخیص و مراقبت اختلالات شایع روانپزشکی در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه» شرکت نمایند.
• صد درصد افرد بین 5 تا 60 سال دارای پرونده سلامت الکترونیک فعال هر سه سال یکبار تحت غربالگری اولیه سلامت روان قرار گیرند.
• دوازده درصد افرادی که غربالگری اولیه سلامت روان برای آنان انجام گرفته است، به عنوان موارد غربال مثبت سلامت روان شناسایی شوند.
• پنجاه درصد افرادی که به عنوان موارد غربال مثبت سلامت روان شناسایی شده‌اند، مبتلا به اختلالات اعصاب و روان تشخیص داده شوند.
• نود درصد افرادی که مبتلا به اختلالات اعصاب و روان تشخیص داده شده‌اند، مداخلات روانشناختی را توسط کارشناس سلامت روان دریافت نمایند.