رویارویی با کووید 19 جهان ر ا گسترده و عظیمی مواجه کرده
است که این تغییرات  در ساختارهای جوامع،
باور ها، رفتار ها، روابط بین فردی و بین کشور ها آنقدر تاثیر گزار بوده  و هست که حتی امروز  برای تفسیر و توصیف پدیده ها  تقسیم بندی زمانی قبل و بعد از کرونا  را داریم. با تغییرات  کرونا بیشترین آسیب را به حوزه سلامت روانی
اجتماعی وارد کرده است بطوری که 10درصد
اختلالات شایع روانپزشکی افزایش پیدا کرده است، ورودی به کلینک های ترک اعتیاد در
سال گذشته در استان 20 درصد افزایش داشته است و خشونت های خانگی بنا به گزارش
بهزیستی، پزشکی قانونی و تماس های 4030 افزایش داشته است.

سلامت
روان، علاوه بر این که یک مسئله عام است، یک مسئله توسعه نیز می باشد. در
جهت بهره وری اقتصاد جهانی نباید از
کنار سلامت روان به آسانی گذشت.

سلامت
روان نهمین جزء مراقبت های بهداشتی
اولیه می باشد و دوازدهمین برنامه ازبرنامه
های طرح تحول سلامت

سلامت
روان: در تعریف سازمان جهانی بهداشت سلامت روان به
عنوان یکی از اجزای مهم سلامت بیان شده است. در این تعریف آمده است که: «سلامت،
حالت بهزیستی کامل جسمی، روانی و اجتماعی است و صرفاً به مفهوم فقدان بیماری یا
ناتوانی نیست». بنابراین سلامت روان چیزی
بیش از « فقدان بیماری روانی» است.

سلامت روان عبارت است از: «حالتی از بهزیستی که
در آن فرد، توانایی­های خودش را می­شناسد، می­تواند با فشارهای معمول زندگی مقابله
کند، می­تواند به شیوه­ای پربار و مؤثر کار کند و به جامعه خود خدمت نماید»

تاریخچه:مدیریت
بهداشت روان در ایران دوره­های مختلفی طی کرده است، ادغام بهداشت روان در نظام
مراقبت­های بهداشتی اولیه از اواسط دهه 1360 اجرا شده و مراحل دوره آزمایشی
برنامه(1369- 1367)، دوره گسترش برنامه (1385-1370) و دوره ادغام در برنامه پزشک
خانواده (1386 تا کنون) را پشت سر گذاشته است؛ اکنون بر اساس آخرین پیمایش ملی در
سال 1390 و طی اعلام گزارش از سالهای 89 تا 90 در ایران 6/23 درصد از افراد 15
تا 64 ساله ساکن کشور دچار یک اختلال روانپزشکی در 12 ماه قبل از بررسی هستند که
بیشتر در گروه های زنان، ساکنین مناطق شهری، افراد بیکار، افراد با تحصیلات کمتر و
افراد دارای وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین را شامل می­شدند.

اهمیت برنامه های سلامت روان و لزوم
ادغام آن در طرح تحول سلامت

• افزایش
روز افزون مشکلات روانشناختی و اختلالات روانپزشکی

• از
نظر بار بیماری ( Burden
of diseases) در رتبه دوم پس از حوادث از نظر شاخص DALY؛(Disability
Adjusted Life Years )

• بالارفتن
میزان آسیب های اجتماعی مانند خشونت خانگی، خشونت اجتماعی، طلاق، خودکشی، اعتیاد
و...

• وجود انگ اجتماعی و عدم
برخورداری از درمان ومداخلات استاندارد

• بار اقتصادی و مالی ناشی
از درمان های تخصصی بر خانواده ها و جامعه

• پایین آمدن بهره وری فردی
و اجتماعی در گروههای سنی هدف(جوانان و میانسالان و زنان)

در چند دهه‎ گذشته نه تنها روز به روز بر اهمیت سلامت روانی، اجتماعی افزوده
شده است، بلکه داشتن سلامت و بهزیستی معنوی هم برای سلامت افراد لازم شمرده شده
است. در این تعریف جامع، تنها نبود بیماری جسمی دلیل داشتن سلامتی نیست، بلکه
سلامت یک وضعیت چندوجهی است. فرد سالم نه تنها باید بیماری جسمی نداشته باشد باید
دارای سلامتی و تعادل در حالات عاطفی، روانی، رفتاری، روابط و شرایط اجتماعی نیز باشد. همچنان
که
فرد سالم از نظر جسمی می‌تواند به کارهای روزمره خود برسد، فردی که از نظر روانی
سالم است می‌تواند از تمامی توانمندی و استعدادهای خود به خوبی بهره ببرد، روابط
اجتماعی و خانواد‎گی
درستی داشته باشد، با فشارها و استرس‌های روزمره زندگی بطور مؤثر کنار بیاید، و
دارای کارکرد مناسب در تمامی جنبه‌های زندگی خود از جمله جنبه­های شغلی و تحصیلی
باشد. فرد سالم باید بتواند از زندگی خود لذت ببرد و دارای خلاقیت، شکوفایی،
احترام به ارزش­های اجتماعی، صفات اخلاقی، و آرامش دینی و معنوی باشد. سلامت و
شادی با یکدیگر ارتباط دارند. فقدان شادمانی استرس­زاست و استرس می­تواند بیماری‌های
خطرناکی تولید کند. همینطور فرد شادمان در صورت مواجه با یک بیماری سخت بهتر می­تواند
از پس آن برآید. شادمانی برای رشد روانی فرد لازم و مفید است، زیرا شادمانی به شخص
کمک می­کند که با فشارهای روانی مقابله کند.

جسم و روان به عنوان دو جنبه از وجود
انسان همواره بر یکدیگر تأثیر متقابل می‌گذارند و وضعیت یکی از آنها می‌تواند
تعیین‌کننده وضعیت دیگری باشد. بیماری­های جسمی دشوار و مزمن، می­تواند سلامت
روانی فرد را به خطر بیندازد و موجب ضعف اعتماد به نفس و افزایش استرس در فرد شود.
از سوی دیگر اختلالات روانی نیز می­توانند به دلیل استرس بالایی که برای فرد ایجاد
می‌کنند، سلامت جسمی او را به خطر بیندازند و فرد را مستعد ابتلاء به بیماری­های
جسمی نمایند.

سلامت اجتماعی: در نظام­نامه اداره
سلامت اجتماعی (1388) تعریف سلامت اجتماعی با رویکرد بعد فردی سلامت اجتماعی به
شرح زیر تعریف شده است:

سلامت اجتماعی عبارت است از وضعیت
رفتارهای اجتماعی (مورد انتظارو هنجار) فرد که اثرات شناخته شده و مثبتی بر سلامت
جسمی و روانی فرد دارد و موجبات ارتقای سازگاری اجتماعی و تعامل فرد با محیط
پیرامون و در نهایت ایفای نقش مؤثر در تعالی و رفاه جامعه می‌شود.»

سلامت اجتماعی
در ابعاد
اجتماعی و فردی قابل مطالعه است:

× بعد اجتماعی سلامت
اجتماعی: در این بعد سلامت اجتماعی ویژگی جامعه‌ای
است که شهروندان آن به صورت عادلانه‌ای به منابع و امکانات جامعه برای تحقق حقوق
شهروندی خود دسترسی دارند.

بعد فردی سلامت اجتماعی: در بعد
فردی منظور از سلامت اجتماعی نحوه تعامل فرد با افراد دیگر جامعه، عملکرد
جامعه در برابر او و نیز نحوه تعامل فرد با سازمانها و هنجارهای اجتماعی است

مشکل
اجتماعی: مشکلی است که دامنه اثر آن از فرد گذشته و جمعیت
زیادی از جامعه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

به عنوان مثال طلاق یک مشکل یا حتی تصمیم
فردی است که دو نفر پس از آزمودن راه‌های مختلف برای در کنار همدیگر ماندن انتخاب
می‌کنند. با این حال اگر ویژگیهای اجتماعی یک جامعه چنان باشد که نتواند کارکرد
خانواده را محکم نگاه دارد و در صد زیادی از ازدواج‌ها به جدایی ختم گردد در این
صورت با رشد روزافزون طلاق مواجه خواهیم شد که یک مشکل اجتماعی محسوب می‌شود.

قابل ذکر است که مشکلات اجتماعی رابطه
تنگاتنگی با مشکلات اقتصادی دارد. در جوامعی که به دلایل مختلف فقر، محرومیت و
نابرابریهای اقتصادی افزایش می‌یابد نرخ مشکلات اجتماعی نیز چون بیکاری، اعتیاد و
جرایم نیز افزایش می‌یابد.

پیشگیری:
کلیه
تلاش­هایی است که برای جلوگیری از بروز بیماری­ها و مشکلات اجتماعی و کاهش پیامدهای
شدیدتر بیماری و مشکلات اجتماعی صورت می­گیرد. پیشگیری مبتنی بر این اصل است که
«در بلندمدت، پیشگیری­ها مقرون به­صرفه­تر و مؤثرتر از درمان است». پیشگیری در سه
سطح صورت می­گیرد:

1) پیشگیری سطح اول: فرایندی است که از طریق
کاهش شرایط زمینه­ساز، موجب کاهش خطر ابتلا به بیماری روان­پزشکی، اعتیاد و مشکلات
اجتماعی و جلوگیری از بروز آن می­شود. نمونه­های پیشگیری سطح اول یا پیشگیری اولیه
عبارتند از: مراقبت دوران بارداری، بهبود برنامه­های آموزشی مدارس، برنامه­های
کاهش تبعیض، آموزش مهارت­های فرزندپروری، مهارت­های زندگی، حمایت‌های روانی،
اجتماعی از آسیب دیدگان بحران­ها و بلایا، کمک به کودکان تک­­سرپرست، آموزش
پیشگیری از همسرآزاری، مشاوره ازدواج، مشارکت­های بین بخشی بهداشت و آموزش و پرورش
و رابطین بهداشتی و مشارکت مادران در برنامه­های بهداشتی.

2)
پیشگیری سطح دوم: این نوع پیشگیری شامل برنامه­هایی می­شود که تشخیص زودهنگام
اختلالات روانپزشکی، اعتیاد و مشکلات اجتماعی، درمان و مدیریت آنها را در همان
مراحل اولیه در دستور کار خود دارند. ایده اصلی در پیشگیری سطح دوم، حمله به
مشکلات در زمانی است که قابل مهار هستند یعنی پیش از آن که در مقابل تغییر و
مداخله، مقاوم شوند. غالباً در این نوع پیشگیری غربال­گری توصیه می­شود. این غربال­گری
توسط افراد مختلفی می­تواند صورت بگیرد از جمله توسط پزشکان، معلمان، مددکاران
اجتماعی و بهورزان.

ارجاع مناسب پس از ارزیابی اولیه صورت می­گیرد.
کشف زودهنگام افرادی که درگیری در حد مصرف آسیب­رسان در رابطه با مصرف مواد دارند،
شناسایی خانه به خانه موارد جدید بیماران روان­پزشکی، شناسایی موارد همسرآزاری و انجام
آزمون هوش در دانش آموزان سه نمونه از غربالگری­‌های مورد استفاده به منظور پیشگیری
ثانویه هستند.

3) پیشگیری سطح سوم:
هدف از پیشگیری در این سطح، کاهش مدت و تأثیرات اختلالات روانپزشکی، اعتیاد و
مشکلات اجتماعی پس از وقوع است. در نتیجه، پیشگیری ثالث از این جهت با پیشگیری سطح
اول و دوم فرق دارد که هدفش کم کردن تعداد موردهای جدید اختلالات روان­پزشکی،
اعتیاد و مشکلات اجتماعی نیست بلکه تأثیرات آنها را پس از تشخیص، کم می­کند. محور
اصلی بسیاری از برنامه این نوع پیشگیری، توان خشی است که دامنه وسیعی
دارد. روش‌های مورد استفاده در آن هم مشاوره، آموزش شغلی و مواردی از این قبیل است.
کمک به کودک مبتلا به صرع که از مدرسه اخراج و خانه نشین شده، کمک به دانش­آموزان ناتوان
یا معلول تحصیلی برای برگشت به مدرسه، کمک به اشتغال یک نوجوان عقب مانده ذهنی برای
کار در مزرعه یا کارگاه، آموزش همسرداری یا فرزند پروری به پدر یا مادری که به دلیل
بیماری روانی شدید گوشه ‌یر و طرد شده است، همگی نمونه­هایی از پیشگیری سطح سوم یا
نوتوانی، بازتوانی و توان­بخشی روانی، اجتماعی است که اصولی مانند توان­بخشی جسمی دارد.

اهداف برنامه­های سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد

هدف کلی برنامه‌های
سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد «تأمین، حفظ و ارتقاء سلامت روانی و
اجتماعی جامعه و کاهش بار ناشی از اختلالات مصرف مواد» است. به منظور تأمین این هدف لازم است اهداف
اختصاصی زیر از سوی مسئولین و دست اندرکاران برنامه در سطوح مختلف مورد نظر قرار
گیرد:

پیشگیری از بروز اختلالات روان­پزشکی، مصرف
مواد و مشکلات اجتماعی

کاهش شیوع اختلالات روانپزشکی، مصرف مواد
و مشکلات اجتماعی

کاهش مرگ‌ها و ناتوانی­های ناشی از
اختلالات روانپزشکی، مصرف مواد و مشکلات اجتماعی

کاهش آسیب­های ناشی از مصرف مواد

نقش مراکز سلامت شهری در برنامه­های سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد

مرکز سلامت شهری به عنوان نخستین سطح
ارائه خدمات در شهرها یکی از مهم‌ترین وظائف را در تحقق اهداف فوق دارند. به طور
کلی وظائف کارشناس مراقب سلامت خانواده در تحقق اهداف اختصاصی فوق شامل موارد زیر
است:

1. برقراری ارتباط با گروه‌های
هدف

2. بیماریابی و تشخیص
افراد در معرض خطر اختلالات روانپزشکی، مصرف مواد و آسیب‌های اجتماعی

3. ارجاع بیماران به پزشک
مرکز سلامت شهری

4. مراقبت و پیگیری
بیماران

5. ثبت و گزارش­دهی
اطلاعات آماری

6. آموزش اصول سلامت
روانی، اجتماعی و پیشگیری از مصرف مواد به گروه‌های هدف

7. آموزش و تسهیل دسترسی
به وسایل کاهش آسیب برای گروه‌های هدف

برنامه کشوری ادغام بهداشت روان در مراقبت‌های اولیه بهداشتی در سال 1364
اولین و اجرای آن از سال 1367 توسط وزارت بهداشت بزرگ‌ترین موفقیت منطقه‌ای و
جهانی در مراقبت‌های اولیه سلامت روان و بهره‌گیری از کارکنان بهداشتی و پزشکان
عمومی بود تا از این طریق مراقبت‌ها به بیماران و خانواده‌ها ارائه گردد

مراجعین به پایگاه
سلامت و خانه بهداشت

· کلیه
مراجعه­کنندگان به پایگاه‌های سلامت (به دلایل مختلف) که قبلا غربال نشده­اند و یا
مشکوک به اختلال روان­پزشکی، مصرف مواد و یا مشکلات اجتماعی هستند نیز مورد غربال­گری
اولیه قرار خواهند گرفت و در هر مراجعه خصوصاً در مورد گروه‌های پرخطر مانند
مادران باردار و شیرده و کودکان و نوجوانان بر اساس فرم­های غربال­گری اختلالات
روان­پزشکی و فرم غربالگری اولیه درگیری با سیگار، الکل و مواد و یا عوامل خطر
اجتماعی اقدام خواهد شد و در موارد غیر از ارجاع، آموزش پیام­های خودمراقبتی و
خدمات در دسترس داده خواهد شد.

خدمات قابل ارائه در مراکز جامع سلامت شهری دارای
کارشناس بهداشت روان

خدمات در سه حوزه سلامت روانی ، اجتماعی و اعتیاد بطور رایگان ارائه می شود :

· حوزه سلامت روان :

· پیشگیری
از اختلالات روانپزشکی و مشکلات رفتاری
شامل :غربالگری شناسایی، ارجاع و
درمان اختلالات شایع روانپزشکی

· تامین
رایگان هزینه های ویزیت و دارو اختلالات روانپزشکی ( موارد اورژانس) در روستا ها و شهر های زیر 20 هزار نفر

· انجام
آموزش روانشناختی به بیماران تشخصی داده شده
پزشک توسط کارشناس بهداشت روان

· آموزش
مهارتهای زندگی (با محور مدیریت خشم و
استرس در ارفراد 18 تا 60 سال)

· آموزش
مهارتهای فرزندپروری به والدین کودکان 2 تا 12 سال و همچنین والدین نوجوانان 12 تا
18 سال

· حمایتهای
روانی اجتماعی در بلایا وحوادث غیر مترقبه

· خود
مراقبتی در سلامت روان

· پیشگیری
از اقدام به خودکشی

· انجام
مشاوره سوگ برای خانواده متوفیان کووید 19

· انجام
مشاوره برای بهبود یافتگان کووید19

· حوزه سلامت اجتماعی :

· انجام
غربالگری موارد کودک آزاری ( گروه هدف :زیر 18 سال) و همسر آزاری گروه هدف: 15 تا
59 سال)

· انجام
2 تا 4 جلسه توانمند سازی برای همسران و
کودکان آزار دیده از خشونت خانگی

· پیشگیری از آسیب های اجتماعی

· حوزه پیشگیری از اعتیاد :

· کاهش
آسیب ناشی از مصرف مواد : شامل ارائه خدمات کاهش آسیب به بیماران پر خطر و تزریقی(خدمات حمایتی، سرنک و
سر سوزن،متادون،نهار مختصر و..)

· تشخیص
و مراقبت اختلالات مصرف دخانیات ، الکل و مواد در نظام مراقبت های اولیه

· ارائه
2 تا جلسه درمان شناختی روفتاری و مداخلات مختصر ترک دخانیات و مواد

· آموزش
و پیشگیری اولیه از اعتیاد

· ارائه
خدمت درمان اعتیاد با متادون در منطقه
مرزی لانو

· گزارش دستاورد های
گروه سلامت روانی اجتماعی و اعتیاد در سال 1400

· جذب 23 کارشناس بهداشت روان در مراکز جامع سلامت شهری

· آموزش
و توانمند سازی کارشناسان سلامت روان، مراقبین و بهورزان در خصوص برنامه های سلامت
روانی اجتماعی و اعتیاد

Ø برگزاری جلسات مشاوره سوگ برای خانواده متوفیان کووید
19 تعداد 1300 خانواده .

Ø توزیع اقلام بهداشتی(ماسک,تب سنج ,مایع ضد عفونی کننده ) در مرکز گذری سلامت .

Ø برگزاری وبینار های آموزشی برای روانشناسان ؛پزشکان و
کارکنان درخصوص مباحث کرونا و سلامت روان .

Ø غربالگری سلامت روان101771
نفر از مراجعین به مراکز خدمات جامع سلامت .

Ø آموزش و مشاوره مدیریت استرس برای 130193 نفر .

Ø مشاوره از طریق سامانه 4030برای 21500 نفر.

Ø مشاوره روانشناختی تلفنی 9730نفر از
بیماران کرونا مثبت ......

در پایان ضمن تشکر از هم استانی های عزیز

تقاضا می شودبرای
ارزیابی سلامت بویژه سلامت روانی اجتماعی
و اعتیاد به نزدیکترین خانه بهداشت /پایگاه بهداشتی و یا مراکز جامع سلامت شهری
مراجعه فرمایند و ازخدمات رایگان مراقبین سلامت و کارشناسان بهداشت روان بهره مند شوند
.

برای ارزیابی وضعیت سلامت روان خود بصورت خود ایفا به سامانه SALAMAT.GOV.IR مراجعه
کنید و در صورت شک به اختللال روانپزشکی به نزدیکترین واحد بهداشتی محل سکونت مراجعه نمایید

در صورت نیاز به
مشورت با سامانه 4030 تماس بگبربد .

شعار هفته سلامت روان "سلامت روان و
بهزیستی جامعه را در اولویت جهانی قرار دهید "

Make Mental Health &Well-Being For All A
Global Priority